ABD’nin kayıp parçalarını vermediği çingene kızı Zeugma mozaiği, Gaziantep’teki müzede karanlık bir odada korunuyor. Müze ziyaretçileri ise eserin ait olduğu yerin Anadolu toprakları olduğunu belirterek, ABD’nin elindeki parçaları Türkiye’ye teslim etmesini istedi.
Nizip ilçesinin 10 kilometre doğusunda bulunan Zeugma antik kentinde, 1998-1999 kış döneminde Belkıs Harabelerinin kurtarılması sırasında bulunan Çingene kızı mozaiği, yaklaşık 15 yıldır dünyanın en büyük ikinci müzesi olan Gaziantep Zeugma Müzesi’nde korunuyor. Üç blok halinde inşa edilen ve iki bin yıllık mozaikler ile define avcılarının talanıyla eksilen parçalarının da lazer sistemiyle görüntü olarak tamamlandığı müzede korunan çingene kızı mozaiği, karanlık ve özel bir odada meraklılarına sergileniyor. Odanın ışıklı giriş duvarında ise eserin eksik parçalarının inovasyonu yer alıyor.
Zeugma’nın kayıp parçaları
Zeugma’nın en nadide parçası olan ve Milat’tan sonra 2’nci yüzyılın sonuna tarihlenen Maenad Mozaiği’nin (Çingene Kızı) kenar bordürleri ve bazı parçaları 2012 yılında ABD’de ortaya çıkmıştı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, eserlerin Ohio Eyaletindeki Bowling Green Devlet Üniversitesinin Wolfe Sanat Merkezinde sergilendiğinin belirlenmesi üzerine üniversite yönetimiyle iletişime geçerek, parçaların Türkiye kökenli olduğunu ispatlayan bilimsel raporlar göndermişti. Ancak üniversite, bakanlığın raporunu ’yeterli’ görmemiş ve mozaiklerin yurt dışına yasa dışı olarak çıkarıldığını ispatlayan doküman sunulmasını istemişti. Kültür ve Turizm Bakanlığı ise 4 yıldır üniversite yönetimiyle yapılan görüşmelerden bir netice alınamaması üzerine eserlerin iadesi için konunun UNESCO nezdinde gündeme getirilmesi amacıyla Dışişleri Bakanlığından talepte bulunmuştu.
“ABD’liler ikna edilebilir”
Yer Tanrıçası ve tanrıların anası Gaia veya Büyük İskender olduğuna dair farklı görüşler bulunduğu Çingene kızını görmeye gelen ziyaretçiler ise eserin Anadolu’ya ait olduğunu söyleyerek, kayıp parçalarının teslim edilmesini istedi. Gaziantepli olduğunu belirten Bülent Targan, Çingene kızı olarak bilinen mozaiği her fırsatta ziyaret ettiğini belirterek, kayıp parçalarının Gaziantep’e kazandırılması gerektiğini kaydetti. ABD’lilerin ikna edileceğine inandığını belirten Targan, “Çingene kızı Zeugma’nın sembol, kesinlikle Gaziantep’e, Türkiye’ye özgü olan bir değer. Dünya kültür mirası içerisinde korunması gereken bir parça. Parçaların verilmemesi çok üzücü. Ama bu konuda daha çok çaba harcamak gerekir. Çıkarılan eserler, ait olduğu yerde kalmalıdır. Çingene kızının tüm parçalarının da mutlaka Gaziantep’te olması gerekiyor. Bence ABD’liler ikna edilebilir. Çünkü zaten bu topraklardan çıkmış olan bir parça” dedi.
“Geri getirilebilirse şahane olur”
Çingene kızının sergilendiği Zeugma Müzesi’ni gezen Bahri Karakaş isimli sanatsever ise eserin Anadolu’ya ait olduğunu vurgulayarak, “Bu toprakta bulunmuşsa, buranındır. Oraya da gitmesini istersen de, gönderirsin sergilenir, toplar tekrar geri gelir. Dünyanın bir çok yerine ait eserler, farklı yerler var. Bu kadar toprağı, tarihi yönden zengin bir yeri kaç yerde bulursun ki. Bunlara taş parçası gibi bakarsan tabi sahip çıkamazsın. Bunların ne olduğunu anlamak lazım. Kaçakçılar alıyor, satıyorlar. Birinin müzesine, kişisel koleksiyonuna gidiyor. Bu bölgede, herkesin görmesi gerektiği eserlerin, oralarda dolaşması hiç hoş değil. Bize ait olan bir parçanın bizde olması doğru olanıdır. Bildiğim kadarı bu da bir takım, resmi prosedürlerle oluyor. bu yol üzerinden gidilip, geri getirilebilirse şahane olur” diye konuştu.
Eserin Türkiye’ye kazandırılması için görüşmeler sürerken, Dışişleri Bakanlığının da ana parçası Türkiye’de bulunan eserin, kayıp parçalarının da Gaziantep’e getirilmesi için UNESCO nezdinde girişimde bulunması bekleniyor.
Çingene Kızı mozaiği
Çingene Kızı mozaiği, Maenad Villası’nın yemek odasının dikdörtgen tabanına ait taban mozaiğinin kaçakçılardan geriye kalan parçaları arasında bulundu. Boyu 78, eni 52 cm olan mozaikte kadın figürü sağına doğru bakıyor. Kabarık saçları ortadan ikiye ayrılmış ve ensesinden bir eşarpla bağlanmış kadının kulaklarında iç içe geçmiş iri halka küpe bulunuyor. Bu nedenle ilk bulunduğunda Çingene Kızı olarak adlandırılan kadın tasvirinin yer aldığı dikdörtgen paneldeki mozaik taban, büyük ölçüde tahribata uğramış, figürlerin çoğu eski eser kaçakçıları tarafından çalınmış.
“Çingene Kızı” mozaiği Gaziantep iline bağlı Nizip ilçesinin 10 kilometre doğusunda bulunan Zeugma antik kentinde, 1998-1999 kış döneminde Belkıs Harabelerinin kurtarılması sırasında bir villanın 300 metrekarelik tabanının parçası olarak, üzerindeki sütunun kaldırılmasıyla bulunmuştu. Akratos, Mevsim tanrıçası ve Satir adlı eserlerle birlikte kurtarılan Çingene Kızı mozaiği, antik kent ile birlikte Gaziantep’in de simgesi halini almıştı. Çingene Kızı mozaiğine konu olan kişinin cinsiyeti bir tartışma konusu olmakla beraber, figürün yer tanrıçası ve tanrıların anası Gaia veya Büyük İskender olduğuna dair farklı görüşler de yer almakta. Mozaiğe, saç örgülerinden dolayı halk arasında “Çingene Kızı” denilmektedir.